ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਦੁਖਾਂਤ ਮਿਥੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ 'ਤੇ ਨਾ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਕਿਸੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਹੋਣਾ ਹੈ

ਪੱਛਮੀ ਚਿੰਤਕ ਬੈਂਜਾਮਿਨ ਮੇਜ਼ ਦੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਸਫਲਤਾ ਅਸਫਲਤਾ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਉਪਰ ਉਠਕੇ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸਾਰਥਿਕ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਸੇਧ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮਿਥੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਪਰ ਅਸਫਲਤਾ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਕੇ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੀ ਨਾ ਰਖਿਆ ਜਾਵੇ ਇਹ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੇ ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਣਾ। ਅਸਲ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਜਿੰਨਾ ਉਚਾ ਰੱਖਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਉਨਾ ਹੀ ਉਸ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਜੇ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਸਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦਿਸ ਪੈਣਗੇ। ਜਿੰਦਗੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੀ ਅਮੁੱਕ ਦਾਸਤਾਨ ਹੈ। ਪਰ ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਸੁਫ਼ਨਾ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਜਿਉਂਈ ਜਾਣ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਹੈ। ਇਸੇ ਸਚਾਈ ਬਾਰੇ ਹੀ ਪਾਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕਵਿਤਾ 'ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ' ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ

ਸਭ ਤੋਂ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਸਾਡੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਮਰ ਜਾਣਾ
ਪਰ ਸਿਰਫ ਇਹ ਹੀ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਹ ਵੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮੋੜਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਨਾਉਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ। ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਯੋਗਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰ ਸਕੀਏ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਮਿਥਿਆ ਗਿਆ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਠੀਕ ਹੈ ਜਾਂ ਗਲਤ ? ਕੀ ਉਹ ਕੋਰੀ ਕਲਪਨਾ ਤੇ ਹੀ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸਦਾ ਕੋਈ ਅਸਲੀਅਤ ਨਾਲ ਵੀ ਸਬੰਧ ਹੈ ? ਮਾਰੂਥਲ ਵਿੱਚ ਹਵਾ ਦੀਆਂ ਗਰਮ ਤੈਹਾਂ ਕਾਰਨ ਦੂਰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਮ੍ਰਿਗ ਅਸਲੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਉਸ ਵੱਲ ਦੌੜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੌੜਦਾ ਦੌੜਦਾ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਖਤਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਸੋਚ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਰਖਦੀ ਹੈ ਜੋ ਮਾਰੂਥਲ ਵਿਚਲੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਅੱਗੇ ਸਵਰਗ ਅਤੇ ਮੁਕਤੀ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਏਸ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅਜਿਹੇ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜਿੰਦਗੀ ਲਈ ਕੋਈ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦੀ।
ਇਸਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਮਨੁੱਖੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਨਾਉਣ, ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਨਾਉਣ, ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਨਾਉਣ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਮਿਥਿਆ। ਇਸ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸਾਂ, ਆਪਣੇ ਸੁਫ਼ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜਾਂ, ਨੇ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਅਜੋਕੇ ਪੜਾਅ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਉਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਮੂਹ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਕਈ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਫਿਰ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨਿਆਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੌਮਾਂ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਹ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਤਾਂ ਵਾਂਝੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹੀ ਹਨ ਨਾਲ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਿਰਾਰਥਕ ਅਤੇ ਉਤਸ਼ਾਹਹੀਣ ਬਣਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀਆਂ ਅੱਗੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵੀ ਬੜੀ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ -
ਏਕ ਮੰਜ਼ਿਲ ਕਾ ਪਾਨਾ ਹੀ ਮਕਸਦ ਨਹੀਂ,
ਚਲਤੇ ਰਹਿਨੇ ਕਾ ਕੁਛ ਔਰ ਭੀ ਹੈ ਸਬਬ।
ਹਮਕੋ ਮੰਜ਼ਿਲ ਅਗਰ ਨਾ ਮਿਲੇ ਨ ਸਹੀ,
ਕਮ-ਸ-ਕਮ ਰਾਸਤਾ ਤੋ ਸੰਵਰ ਜਾਏਗਾ।